Wolontariat w pytaniach i odpowiedziach
Osoby działające w organizacjach pozarządowych to głównie wolontariusze – za swoją pracę nie pobierają wynagrodzenia. Jednak to nie oznacza, że organizacja nie ma w związku z ich pracą żadnych obowiązków. Jak nasze prawo reguluje pracę wolontariuszy? Przygotowaliśmy odpowiedzi na podstawowe pytania.
Ilu mamy w Polsce wolontariuszy? Jak podaje Główny Urząd Statystyczny: „w I kwartale 2016 r. 8,5% osób w wieku 15 lat i więcej angażowało się w wolontariat w różnego typu organizacjach i instytucjach. Po przeliczeniu, łączną pracę tych osób w skali roku można przyrównać do czasu pracy 152,6 tys. pełnoetatowych pracowników. Aktywność wolontariuszy koncentrowała się najczęściej w stowarzyszeniach, podobnych organizacjach społecznych oraz fundacjach, a w drugiej kolejności w kościołach, wspólnotach i organizacjach religijnych.”
Jakie są podstawy prawne regulujące wolontariat?
Przede wszystkim: Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r., ale także Kodeks cywilny. Warto znać również poszczególne zapisy z: Ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej z 2012r., Ustawy o działalności leczniczej z 2011 r., Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 1 lutego 2013 w sprawie działania publicznych poradni psychologiczno – pedagogicznych, Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach.
Co to jest wolontariat?
To dobrowolna, bezpłatna, świadoma działalność na rzecz innych, wykraczająca poza związki rodzinno – koleżeńsko – przyjacielskie.
Kim jest wolontariusz?
Jest to każda osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie. Wolontariuszem może być także osoba niepełnoletnia (wymagana zgoda pisemna rodzica/opiekuna), osoba bezrobotna (nie traci statusu bezrobotnego w PUP) oraz cudzoziemiec przebywający w Polsce legalnie. Okres wykonywania świadczeń wolontarystycznych nie wpływa na uprawnienia pracownicze – urlop wypoczynkowy, świadczenia emerytalne, nie zalicza się do stażu pracy.
Wolontariusz nie pracuje w potocznym rozumieniu tego słowa: świadczenie przez niego wykonywane nie jest “świadczeniem pracy”, ale “świadczeniem odpowiadającym świadczeniu pracy”. Stosunek prawny łączący korzystającego z wolontariuszem nie jest stosunkiem pracy, tylko stosunkiem cywilnoprawnym.
Kto może korzystać z pracy wolontariuszy?
Lista jest długa: organizacje pozarządowe, organy administracji publicznej oraz jednostki im podległe lub przez nie nadzorowane, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, osoby prawne i jednostki organizacyjne kościoła i związków wyznaniowych, spółdzielnie socjalne, spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, przeznaczają dochody na działalność statutową i nie dzielą zysków między udziałowców, akcjonariuszy i pracowników (z wyłączeniem działalności gospodarczej prowadzonej przez w/w podmioty), a także podmioty lecznicze w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej w zakresie wykonywanej przez nie działalności leczniczej.
Czy wolontariusz musi mieć określone kwalifikacje?
Przepisy mówią, iż wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli takie obowiązki wynikają z odrębnych przepisów.
Jakie obowiązki ma organizacja korzystająca z pracy wolontariuszy?
Po pierwsze, musi poinformować ich o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (nie ma obowiązku przeprowadzania szkolenia BHP, ale niezbędny jest instruktaż).
Po drugie, zapewnić wolontariuszom bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez nich świadczeń, w tym odpowiednich środków ochrony indywidualnej (to zależy od specyfiki pracy).
Po trzecie, musi pokryć koszty podróży służbowych i diet, zasadach określonych w odrębnych przepisach, dotyczących pracowników (wolontariusz może zwolnić korzystającego w całości lub części z tego obowiązku – ale musi to być sporządzone w formie pisemnej pod rygorem nieważności).
Organizacja również może, ale nie musi pokryć inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariuszy, związane z wykonywaniem świadczeń oraz koszty szkoleń – w zakresie wykonywanych przez nich świadczeń określonych w porozumieniu.
Kiedy należy podpisać porozumienie wolontarystyczne?
Każdy podmiot angażujący wolontariusza na okres dłuższy niż 30 dni ma obowiązek podpisać z nim porozumienie o współpracy. Do 30 dni jest możliwe porozumienie ustne. Świadczenia wolontariuszy są wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie określonych w porozumieniu. Porozumienie powinno zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania. Organizacja na prośbę wolontariusza ma obowiązek wystawić również zaświadczenie o wolontariacie. Nieobowiązkowa jest opinia.
Czy wolontariusza trzeba ubezpieczyć?
Tak, organizacja musi wykupić ubezpieczenie komercyjne NNW – do świadczenia wolontarystycznego trwającego do 30 dni (liczy się okres trwania świadczenia, a nie pojedyncze przepracowane dni). Przy porozumieniu na czas nieokreślony należy wykupić NNW na okres pierwszych 30 dni. Ubezpieczenie to jest obowiązkowe nawet jeśli wolontariusz posiada NNW z innego tytułu (np. jako uczeń).
Po 30 dniach ubezpieczenie NNW przysługuje na mocy ustawy. Nie wymaga zgłaszania faktu zawarcia porozumienia z wolontariuszem do ZUS.
Natomiast ubezpieczenie OC nie jest obowiązkowe (chyba że odrębne przepisy związane z miejscem lub stanowiskiem regulują to inaczej). OC może wykupić organizacja lub sam wolontariusz.
Jak należy postąpić w razie wypadku?
Należy wypełnić kartę wypadkową, która określa okoliczności zaistniałego wypadku, udać się do lekarza i uzyskać zaświadczenie o stwierdzonym urazie, sporządzić ksero porozumienia z wolontariuszem. Te trzy dokumenty po zakończeniu leczenia i ewentualnej rehabilitacji należy przesłać do oddziału ZUS, właściwego ze względu na miejsce działania organizacji, z którą współpracował wolontariusz.
Co przysługuje wolontariuszowi w razie wypadku?
Za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć. Osobom, które stały się niezdolne do pracy wskutek wypadku przysługuje: renta z tytułu niezdolności do pracy (na stałe lub na okres), jednorazowe odszkodowanie, świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie niezbędnym do leczenia następstw wypadku pod warunkiem że osoby te nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym.
Osobie, która poniosła koszty pogrzebu osoby poszkodowanej wskutek wypadku albo osoby pobierającej rentę na podstawie ustawy, przysługuje zasiłek pogrzebowy.
Członkom rodziny osób, które zmarły wskutek wypadków przysługuje renta rodzinna i jednorazowe odszkodowanie (jeśli spełniają warunki do uzyskania renty).
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje osobie, która doznała stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem jeżeli osoba ta wskutek wypadku stała się całkowicie niezdolna do pracy.
Stały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Natomiast za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, które jednak może ulec poprawie. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.
Świadczenia (renta i odszkodowanie) nie przysługują osobie poszkodowanej wskutek wypadku, który nastąpił z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa tej osoby.
Świadczenia (renta i odszkodowanie) nie przysługują również osobie poszkodowanej, która będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych przyczyniła się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, o ile powyższy stan został udokumentowany w aktach sprawy przez odpowiednie organy policji lub prokuratury.
A co z ubezpieczeniem zdrowotnym?
Ubezpieczenie zdrowotne jest nieobowiązkowe, możliwe tylko w przypadku, gdy wolontariusz nie posiada ubezpieczenia z innego tytułu.
Wymagane wtedy jest podpisanie umowy z NFZ, złożenie we właściwym ZUS-ie, druk ZUS ZZA z kodem tytułu ubezpieczenia 24 10 XX, w terminie 7 dni od zawarcia umowy.
Za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu korzystający ma obowiązek składać deklarację rozliczeniową ZUS DRA oraz opłacać składki na konto ZUS.
Z dniem 1 stycznia 2017 r. dla wolontariuszy podstawa wymiaru składki wynosi 2000 zł (minimalne wynagrodzenie), a wysokość składki: 180,00 zł miesięcznie.
A co jeśli wolontariusz będzie świadczył swoje usługi za granicą?
Jeśli organizacja deleguje wolontariusza do wykonywania świadczeń na terytorium innego państwa, na obszarze którego trwa konflikt zbrojny, wystąpiła klęska żywiołowa lub katastrofa naturalna – ma obowiązek zapewnienia mu ubezpieczenia NNW oraz ubezpieczenie kosztów leczenia podczas pobytu za granicą, jeżeli kosztów tych nie pokrywa się z innego tytułu. Może to zrobić, ale nie musi, jeśli deleguje go na terytorium innego państwa w warunkach bezpiecznych.
Jak wycenić pracę wolontariusza?
Chcąc przy jakimś zadaniu zatrudnić wolontariusza, należy się zastanowić, ile musielibyśmy zapłacić, gdyby nie był to wolontariusz. Jeśli psychologowi zapłacilibyśmy np. 50zł/h, na tyle także wyceniamy jego pracę jako wolontariusza. Jeśli wychowawcy kolonijnemu za 2 tygodniowy pobyt na kolonii zapłacilibyśmy np. 1000 zł, to na tyle wyceniamy także jego pracę jako wolontariusza.
Dla wolontariuszy wykonujących proste czynności takie jak kserowanie dokumentów, roznoszenie ulotek, sprzątanie, itp. liczymy w następujący sposób: 2000 zł (najniższa krajowa) podzielić na168h (średnia liczba godzin na pełen etat w miesiącu), to daje ok. 11,90 zł/h. Możemy przyjąć obecnie obowiązująca stawkę do umów zlecenia – 13 zł.
Dla wolontariuszy wykonujących czynności bardziej skomplikowane, odpowiedzialne (np. koordynowanie projektem, opieka nad dziećmi, itp.) można przyjąć 4353,55 zł (przeciętne wynagrodzenie I kwartał 2017 GUS) podzielone na 168 h, co daje ok. 25,90 zł/h.
Jakie dokumenty musi posiadać organizacja w związku z pracą wolontariuszy?
Pracę wolontariuszy dokumentują: porozumienie wolontarystyczne, ewidencja czasu pracy/karta czasu pracy, oświadczenie o wykonanej pracy z oszacowaniem jej wartości.
Czy członek stowarzyszenia może być jednocześnie jego wolontariuszem?
Tak, członek stowarzyszenia może również wykonywać świadczenia, jako wolontariusz, na rzecz stowarzyszenia, którego jest członkiem. Oznacza to, że członek stowarzyszenia może dodatkowo zawrzeć porozumienie ze stowarzyszeniem, którego jest członkiem, o wykonywanie świadczeń w ramach wolontariatu. Zawarcie takiego porozumienia powoduje, że członkowi stowarzyszenia przysługują wszystkie uprawnienia wolontariusza. Jednocześnie warto pamiętać, że te same działania na rzecz stowarzyszenia mogą być wykonywane w ramach wolontariatu albo wyłącznie na podstawie członkostwa – a zatem zawieranie porozumień wolontariackich przez członków stowarzyszeń nie jest konieczne.
Czy trzeba wolontariat uwzględniać w podatkach organizacji?
Z punktu widzenia prawa podatkowego za przychód nie uznaje się: wartości świadczeń wolontariuszy na rzecz organizacji – art.12. ust. 4, pkt 16 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych); wartości świadczeń otrzymanych przez wolontariuszy, od organizacji wymienionych w art. 42 ustawy o działalności pożytku publicznego (szkoleń, badań lekarskich, wyżywienia, środków ochrony osobistej, składki na ubezpieczenie n.w.) – art. 21 ust. 1, pkt 113 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych; wartości świadczeń otrzymanych od wolontariuszy przez osoby fizyczne – beneficjentów organizacji – art. 21 ust. 1, pkt 117 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych;
Wydatki na cele związane z pracą wolontariuszy (np. ubezpieczenia, podróże służbowe) stanowią koszty prowadzenia działalności statutowej.
Więcej informacji: www.wolontariat.org, www.pożytek.gov.pl, www.ngo.pl
Masz pytania?
Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej w Zielonej Górze, ul. Dąbrowskiego 41D/3
www.owes.zgora.pl
Agata Fogel, tel. 533 316 288, a.fogel@fundacjacp.org
Cały miesięcznik do pobrania: PressES _14.pdf Pobierz